In De Zijlijn

Gedachten op 5 mei, Bevrijdingsdag

Gisteren herdachten wij de slachtoffers, vandaag vieren wij de vrijheid. De vrijheid om te zeggen, te schrijven en te doen wat je maar wilt, zolang je dat doet met respect voor de ander en ook met respect voor de vrijheid van de ander. Dat vereist zelfbeheersing van iedereen in dit land. En daar ontbreekt het soms aan.

De ruimte en de vrijheid om te zeggen wat je wilt wordt vaak voor honderd procent gevuld met keiharde uitspraken en ongenuanceerde meningen. De ruimte en de vrijheid van een ander om ook zijn zegje te doen wordt even zo vaak niet in dank afgenomen en met schelden beantwoord. De strijd voor de vrijheid in 40-45 ging niet alleen over het uiten van  jouw mening, maar evenzeer over de vrijheid van de ander om ook een mening te hebben en die te uiten.

De Rivierenbuurt

Gisteravond zag ik de documentaire van Filemon Wesselink over de Rivierenbuurt in Amsterdam, de buurt waar ik geboren en getogen ben. De titel was “Mijn Jodenbuurt”. Een titel die eigenlijk verwijst naar het verleden van die buurt, al kwam dat niet zo naar voren in de documentaire. De Rivierenbuurt, een creatie van bouwmeester Berlage, werd voor de oorlog gebouwd na de crisis. Moderne ruime appartementen, sommige toen zelfs al met modern gemak als centrale verwarming. De huren waren betrekkelijk hoog en de huizen werden niet zo gemakkelijk verhuurd. Je kreeg dan ook vaak een bonus van de huisbaas, zoals gratis behang, als je huurde.

In het flatje van mijn ouders in de Hunzestraat.
Links en rechts kasten, voor en achter de schuifdeuren.
Een verlaagd plafond, dat ruimte bood aan een onderduiker.

Vluchtelingenstroom uit Duitsland

Het werd eind jaren dertig. Er kwam een stroom joodse vluchtelingen op gang uit Duitsland o.a. naar Nederland, toen daar de maatregelen van Hitler tegen de joden zich scherp begonnen af te tekenen, zoals de beruchte Kristallnacht waarin eigendommen van joden en tientallen synagogen vernield werden. Werden die vluchtelingen met open armen ontvangen? Nee zeker niet. Net als vandaag. Ze werden zelfs soms gevangen gezet in het kamp Westerbork, dat later door de Duitsers werd gebruikt als doorvoerkamp naar de vernietiging.

Een onzichtbaar luik dat toegang bood tot de onderduikplek.
Een houten strijplank die tegen de muur stond en gebruikt werd als ladder om
in de onderduikplek te klimmen.

Razzia

De vluchtelingen die wel het land in mochten, zochten een huis. Heel veel van hen vonden dat in de wijk in opbouw in Amsterdam, de Rivierenbuurt, waar nieuwe huizen leeg stonden. En zo ontstond daar de tweede buurt in Amsterdam waar veel joden woonden. Na het uitbreken van de oorlog, op 10 mei 1940, werd de situatie voor de joodse bevolking geleidelijk grimmiger, tot de jodenvervolging in de volle hevigheid op gang was gekomen. Straten werden compleet afgesloten. Soldaten en politie gingen huis aan huis langs om joden op te halen en af te voeren naar Westerbork en de vernietigingskampen. In de Rivierenbuurt gebeurde dat op grote schaal. Duizenden mannen, vrouwen en kinderen werden daar opgehaald.

De onderduikplek.

Tot op het bot verdeeld

De documentaire van Filemon Wesselink, die gisteravond werd uitgezonden, toonde hoe de Rivierenbuurt, of wellicht de hele Nederlandse maatschappij, tot op het bot verdeeld is. Marokkanen, maar ook Nederlanders, die de meest vreselijke dingen over joden zeggen. Zonder dat ze een jood kennen. Nederlanders die Marokkanen discrimineren. Zonder dat ze een Marokkaan kennen. Marokkanen die vernielingen aanbrengen aan joodse eigendommen. Politiebewaking bij joodse scholen en de synagoge. Spreekkoren in voetbalstadions met verwensingen met dodelijke ziektes en geweld.

Joden die serieus overwegen om naar Israel of Amerika te emigreren, omdat ze zich hier, in Nederland anno 2016, bedreigd voelen en daarom in het openbaar maar geen keppeltje of Davidsster durven te dragen.

In wat voor land zijn wij terechtgekomen?

Hebben onze ouders daarom met gevaar voor eigen leven onderduikers gehuisvest, terwijl de Grüne Polizei in de straat een razzia hield en in de voorkamer stond, op twee meter afstand van de, in het tussenplafond verborgen, joodse onderduiker? (Die gelukkig niet gevonden werd en de oorlog overleefde.)

Inwoners van Nederland gedraag u, verdiep u in de leefwereld van de ander en toon daar respect voor. Maak eens een praatje. Anders komt het moment dat u niet meer kunt zeggen wat u wilt en dat u voor de keus gesteld wordt om onderduikers te huisvesten en in het verzet te gaan, of u aan te sluiten bij het gezag en hand en spandiensten daar aan te verlenen. Ook dan is uw vrijheid weg.

Laat het niet zover komen.

Rik Jungmann