In De Zijlijn

Over het Referendum

D66 legt aanstaande donderdagavond een initiatiefvoorstel voor een referendumverordening voor aan de commissie Bestuur en Middelen.

Dat heeft niet zozeer te maken met bestuurlijke hervorming, maar het is gereedschap om in de lokale politiek op één actueel onderwerp, tegenhouden van fusie met Hilversum, de bewoners mee te krijgen. Het referendum is een kroonjuweel van D66 dat al jaren lag te verstoffen in de kast terwijl de partij onder Alexander Pechtold de kroonjuwelen zo snel mogelijk wilde vergeten. Net als de gekozen burgemeester en nog wat bestuurlijke vernieuwingen van D66-aartsvader Hans van Mierlo.

Raadplegend referendum

Ik heb praktijkervaring met het gereedschap referendum. In 1994 werd D66 in de raad van ’s-Graveland gekozen waar de partij vanuit het niets 2 van de 13 zetels kreeg. Ik werd fractievoorzitter. Een grote winst. D66 nam deel aan de coalitie en kreeg voor die deelname o.a. de referendumverordening. Die verordening werd in de raad aangenomen zonder dat er op dat moment een actueel onderwerp was waarover een raadplegend referendum gehouden zou kunnen worden. (Een correctief referendum bestaat niet in Nederland. Een referendum kan nooit een besluit van de raad terugdraaien gezien de wet.)

Telematica

Het duurde niet lang of er diende zich wel een onderwerp aan. Het college van ’s-Graveland wilde de gemeente (Ankeveen, Noordereinde) op bepaalde tijdstippen afsluiten met slagbomen om sluipverkeer te weren. Inwoners zouden een kaartje kunnen kopen om in de gesloten spitsuren wel in of uit het dorp te kunnen rijden. Het z.g. telematicaproject. Ik bespaar u de heftige debatten. De afgelopen vier jaar heeft u de herhaling van die debatten, maar dan over bloembakken, kunnen volgen. Bewoners van ’s-Graveland stemden op 12 juni 1996 massaal met 91,5% tegen. Het project werd afgeblazen.
Het was een geslaagd referendum, overzichtelijk, de gemeente ging er over en alle inwoners kregen er mee te maken. De vraagstelling was kon met een simpel Ja of Nee beantwoord worden en iedereen begreep waar het over ging.

De Meenthof

Enige tijd later was de nieuwbouw van winkelcentrum De Meenthof aan de orde. In de raad waren de meningen verdeeld. Maar er waren al veel, vrijwel onomkeerbare, besluiten genomen door het gemeentebestuur. Op het gebied van ruimtelijke ordening en t.a.v. contracten met de projectontwikkelaar. Ook winkeliers die wilden verhuizen naar de nieuw te bouwen winkels hadden al contracten getekend en voorbereidingen getroffen voor hun verhuizing. Er moest nog één laatste besluit door de raad genomen worden om met de bouw te kunnen beginnen.

Op dat moment kondigde een winkelier van elders in het dorp aan, dat hij een referendum zou gaan organiseren, omdat hij concurrentie vreesde. Dat kon hij probleemloos doen volgens de verordening, maar het zou rampzalig uitpakken voor alle betrokkenen. Voor de gemeente, voor de projectontwikkelaar en voor de toekomstige huurders. Vertraging van minstens een half jaar tot het referendum. En zelfs de kans dat met het referendum het complete project getorpedeerd zou worden met enorme schade voor alle partijen. Absoluut niet een onderwerp voor een referendum, maar de verordening liet het toe.

Het organiseren van een referendum was volgens de verordening heel simpel. Het begon met een inleidend verzoek met ca. 30 handtekeningen (een verjaarspartijtje dat het hele project een half jaar vertraagt met een verzoek), daarna moesten een kleine 800 handtekeningen opgehaald worden binnen een maand of vier.

Voor D66 in 's-Graveland was dit een duivels dilemma. Uit een oogpunt van behoorlijk bestuur vonden wij dat het project Meenthof al zover was gevorderd dat een willekeurige burger op het eind geen stok meer tussen de wielen mocht steken. De enige manier om dat te beletten was door de referendumverordening, toch ons kindje, zodanig aan te passen dat hij praktisch onbruikbaar werd. Met pijn in het hart kozen wij voor het laatste. Wij vonden fatsoenlijk en betrouwbaar bestuur belangrijker, want daarvoor waren wij gekozen. Vond ik toen en vind ik nog.

Wat is de moraal van dit verhaal?

Ik heb indertijd geleerd dat een referendum geen geschikt middel is als het gaat om complexe vraagstukken, met veel emoties  en vooral  met grote gevolgen waar de gemiddelde burger geen zicht op heeft. Voeg daarbij dat herindeling of fusie iets is waarover ook anderen gaan, zoals de provincie, het rijk en buurgemeenten, die niet kunnen mee stemmen. Zo bezien heeft een Wijdemeers referendum over herindelingen dan ook voornamelijk een symboolfunctie, die echter wel verwachtingen wekt bij de burger.
Tijdens de Dorpsavonden bleek dat de overgrote meerderheid van de bevolking tegen fusie met Hilversum is. Houdt nu een referendum en de uitslag is te voorspellen. 85% tegen.

Ook Bussum heeft jarenlang heftig geprotesteerd tegen herindeling. Over een jaar zijn ze samen met Muiden en Naarden…

Als dank ontving de bemanning
van de stembureau's deze beker.

En dan de "60% tegen" uitslag van het referendum over de Europese Grondwet. "Europa, best wel belangrijk." Balkenende draaide de uitkomst  via een omweg twee jaar later in stilte de nek om. Er kraaide geen haan meer naar, maar het leidde wel tot heel veel frustratie, omdat er verwachtingen gewekt waren. Frustratie tot op de dag van vandaag.

Bezint eer ge begint.

Een referendum over een overzichtelijk onderwerp, met een simpele vraagstelling kan prima werken, maar ik heb mijn geloof in het referendum als gereedschap verloren, als het onderwerp te groot en te onoverzichtelijk is en als er gestemd wordt over iets waar anderen eigenlijk over beslissen.
En dan heb ik het nog niet over het referendum over IJburg in Amsterdam, waar Natuurmonumenten de tegenstanders steunde met een half miljoen gulden. Ook zoiets. Je zal maar lid zijn van NM en voor IJburg.

Voor die complexe afwegingen hebben we de raad, provinciale staten, het parlement en ja, het Europese parlement.

Rik Jungmann